Dan zou je eerst moeten stilstaan bij wat voor jou eigenlijk een gedicht is. Iedereen kan daar verschillend over denken. Bijvoorbeeld: als ik iets zo mooi mogelijk opschrijf, heb ik poëzie geschreven. Of: als het mooi klinkt is het poëzie. Of: er is een bepaalde regellengte of bladspiegel. Of: het gebeurt op een bepaalde manier, dan heet het gedicht een kwatrijn, een sonnet of een rondeel, bijvoorbeeld. Je hebt je daarbij gehouden aan voorgeschreven regels voor de vorm.

Wat is belangrijk bij het schrijven?

Het is in ieder geval belangrijk dat je je realiseert wát je wilt schrijven en hóe je het opschrijft. Soms kan het even duren voordat je weet welke manier van dichten het beste bij jou past. Het hoort bij het ontwikkelingsproces van een dichter om dit voor zichzelf te ontdekken. Sommige mensen hebben liever een vaste vorm, die structuur biedt aan de veelheid aan beelden en woorden die de schrijver voor zich ziet. Het biedt deze dichters kracht en veiligheid. Anderen geven de voorkeur aan een vrije vorm om op hun eigen manier te kunnen zeggen wat men kwijt wil.

Hoe kom je tot poëzie?

Dat is de hamvraag natuurlijk. Ik denk dat een deel van het antwoord zit in het benoemen van de dingen waarover je schrijft. Voor ieder voorwerp hebben wij een woord, voor heel veel andere, abstracte zaken ook, maar de kunst is om de dingen te beschrijven met eigen gevonden woorden en beelden en die op een bepaalde manier te rangschikken. Het hele precieze benoemen leidt tot feitelijke waarnemingen. Dat kan ook een invalshoek zijn bij poëzie, maar doet soms teveel denken aan een te nuchtere beschrijving. Dus probeer je het anders. Je voegt samen, je vergelijkt, je associeert. Je experimenteert met woorden die er niet zijn, maar die er evengoed wel hadden kunnen zijn, omdat jij ze nu eenmaal gevormd hebt. Al dat soort dingen kunnen een tekst spannend maken, of mooi laten klinken, of de lezer zich iets laten herinneren of hem laten glimlachen.

Is je gedicht een succes?

Als je als dichter dat soort dingen nastreeft, ben je met poëzie bezig. Of het resultaat in de smaak valt, bepaalt in eerste instantie de schrijver. Als hij de tekst zelf eigenlijk niet de moeite waard vindt, zou hij het gedicht ook nog niet op zijn lezers moeten laten loslaten, tenzij hij het gevoel heeft dat zijn lezers hem verder kunnen helpen met hun reacties. Er zit verschil in het plezier hebben bij het schrijven en de kwaliteit van dat schrijven. Soms wordt er een bepaalde waarde aan gedichten toegekend. Er zijn sites waarop iedereen zijn gedichten (vrijwel) kritiekloos kwijt kan. Er zijn ook sites waar de gedichten alleen maar te lezen zijn, bijvoorbeeld op de eigen weblogs. Op bepaalde sites kan je gedicht door andere dichters van kritiek worden voorzien.

Een kwestie van leren?

Je leert door zelf veel te schrijven en je gedichten door anderen te laten lezen en beoordelen. De kritiek die je krijgt kan je verder op weg helpen, maar je kunt het natuurlijk niet iedereen naar de zin maken. Je schrijft in de eerste plaats voor jezelf, met in je achterhoofd de bedoeling om het ook lezenswaardig te maken. Dichters die graag leren van kritiek doen er dan ook goed aan niet alleen naar hun eigen gedichten te kijken, maar ook naar die van anderen èn de kritiek die daarop gegeven wordt. Daar leer je evengoed van als kritiek op je eigen gedicht Daardoor zie je ook vaak goed waar je met je eigen gedichten staat. Het is niet alleen een kwestie van leren, maar ook ontwikkelen van wat je in je hebt. Het plezier in gedichten schrijven is gelukkig voor veel meer mensen weggelegd dan er succes mee hebben. En daar is niets mis mee.

ADVIEZEN

Niemand heeft ooit beweerd dat een goed gedicht schrijven 'een makkie' is. Er bestaan geen toverformules voor en er bestaat niet zoiets als 'goed' of 'fout' als het om poëzie gaat. Wat een mooi gedicht is, is namelijk vaak iets heel persoonlijks: is het verrassend, herkenbaar, of 'raakt' het je zelfs misschien?

Er is wel iets anders. Er zijn een aantal algemene kenmerken te noemen die een gedicht goed kunnen maken. Andersom geldt ook: er zijn een aantal dingen die een gedicht vaak minder mooi maakt.

Deze tekst is bedoeld om je een paar tips te geven om jouw gedichten beter te maken, zoals een voetbaltrainer aanwijzingen kan geven aan zijn spelers Net zo goed als dat niet ieder teamlid een topvoetballer wordt, zal niet iedereen die dit heeft gelezen een topdichter worden. Dat heeft ook met aanleg te maken. Maar het kan leuk zijn om steeds betere gedichten te schrijven; voor jezelf, én voor anderen die jouw gedichten lezen.

Ik spreek uit ervaring als ik zeg dat voor gedichten schrijven hetzelfde geldt als voor een heleboel andere dingen: oefening baart kunst. Bijna niemand is een natuurtalent, een mooi gedicht volgt vaak pas na dikke stapels teksten die bij het oud papier belandden. Ik hoop met de volgende tips het oefenen wat makkelijker te maken.

1. Beschrijf geen emoties, maar roep emoties op.

Mensen vinden gedichten vaak mooi omdat het over gevoelens bij een bepaalde situatie of een bepaalde persoon of voorwerp gaat. Dat kan de kracht van een gedicht zijn: het ontroert de lezer. Je moet hier alleen heel voorzichtig mee omgaan. Door precies te zeggen waar het op staat en welke gevoelens je zelf ervaart 'blokkeer' je als het ware deze emotie bij de lezer. Een emotie is iets wat je moet voelen, niet iets wat je begrijpt wanneer het uitgelegd wordt. Probeer subtiel te omschrijven wat je voelt aan de hand van beelden en associaties. Dan komt het gevoel vaak veel beter over

2. Rijmen hoeft niet.

Als je kijkt naar de inzendingen voor een gedichtenwedstrijd kiezen velen ervoor hun gedichten te laten rijmen. Dit mag (vroeger deden bijna alle dichters dat), maar het hoeft zeker niet. Het voordeel van (eind)rijmen is dat het mooi kan klinken, en dat je na elke zin weer een aanknopingspunt hebt voor (het einde van) de volgende zin. Bedenk je alleen wel dat je gedicht hierdoor minder verrassend wordt: de lezer kan gaan gokken welk rijmwoord je aan het einde van de volgende zin gaat gebruiken. Hierdoor wordt een gedicht vaak voorspelbaar en minder uniek.

3. Vermijd clichés.

Inmiddels weet iedereen dat rozen rood zijn, en de lucht – als het mooi weer is – blauw. Ook de vergelijking van een traan en een regendruppel is al erg vaak gebruikt. Zulke woordcombinaties noem je clichés. Een cliché is een veelgebruikte en daardoor afgesleten uitdrukking, zegswijze, beeldspraak of vergelijking. Je wilt graag iets nieuws laten horen in je gedicht, probeer dan clichés te vermijden en je eigen (vaak veel mooiere) woorden te gebruiken.

4. Een beetje mysterieus

De kunst van een gedicht is vaak om niet precies te zeggen wat je bedoelt. Zeg niet dat je verliefd bent, maar probeer met andere woorden en beelden dit duidelijk te maken. Dit betekent niet dat je het moet uitleggen, maar een soort aanwijzingen geven, een tipje van de sluier oplichten. Door informatie weg te laten (waar speelt het gedicht zich af, wie is de ‘hij’ precies? ) maak je het gedicht spannend, en vertel je eigenlijk meer. Meer, omdat de lezer zelf invulling kan geven aan de precieze betekenis van jouw gedicht! Er is wel een schaduwzijde: onbegrijpelijkheid kan leuk zijn, maar het zou jammer zijn als niemand een idee zou hebben waar het over gaat. Daarom is het vaak het beste een tussenweg tussen duidelijkheid en mysterie te kiezen.

5. Probeer te verrassen

Een gedicht schrijven is vaak een spel met woorden. Bedenk nieuwe woorden (neologismen), of gebruik bestaande woorden anders dan normaal. Bijvoorbeeld een zelfstandig naamwoord als een werkwoord. Gebruik eens woorden bij elkaar die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben, of geef je gedicht een verrassende wending, en je zult zien dat het een mooi resultaat oplevert. Denk ook eens aan een verassende of grappige wending aan het einde van een gedicht.

6. Maak gebruik van beelden en associaties

Een veel gebruikt en mooi middel om je tekst tot een echt gedicht te maken is beeldspraak. Als we denken aan iets bepaalds en daarbij komen andere dingen in de gedachten, dan spreken we van beeldspraak. Dit gebeurt vaak als beide dingen een overeenkomst hebben. Deze overeenkomst heet associatie Beeldspraak kan dingen en gevoelens die je niet goed kan uitleggen vaak op een mooie, treffende en unieke manier overbrengen. Beeldspraak heb je in heel veel verschillende vormen. Een veelgebruikte vorm is de vergelijking. Toch hoeft een beeld niet per se een vergelijking van het ene met het andere te zijn: je kan ook een beeld bedenken dat volgens jou wat je wilt zeggen ondersteunt.

7. Maar gebruik van klank.

Een gedicht kan mooier worden als de klank de inhoud ondersteunt. Hier zijn truckjes voor. Een voorbeeld hiervan is rijm (eindrijm, binnenrijm), maar ook alliteratie (beginrijm) en assonantie (halfrijm van beklemtoonde klinkers) kan hierbij helpen. Ook kan de toon van een gedicht de inhoud ondersteunen. Hier zijn niet echt regels voor, maar door je gedicht hardop te lezen kun je het vaak wel horen.

8. Het hoeft niet over ‘grote dingen’ te gaan.

Gedichten gaan vaak over hele ‘grote’, belangrijke dingen: liefde en verliefdheid, je somber voelen, een overleden persoon die je goed kende. Veel mensen herkennen deze gevoelens. Omdat ze zo sterk en belangrijk zijn komen ze vaak in gedichten tot uiting. Echter, een goed gedicht hoeft echt niet per se over iets ‘groots’ te gaan. Het is moeilijk iets eigens te schrijven over onderwerpen waar al zo veel over geschreven is. Vaak kan een klein detail uit je alledaagse leven ook een mooi en uniek gedicht opleveren. Humor kan hier ook een rol in spelen.

9. Lees, lees, lees!

Niet alleen zelf oefenen met schrijven, maar ook het lezen van gedichten van (bekende) dichters kan erg helpen bij het verbeteren van je eigen gedichten. Ga eens naar de bieb en zoek een mooie (verzamel)bundel. Vraag je af waarom je een gedicht mooi vindt. Maar pas op: je hoeft andere dichters niet na te doen. De kracht van een gedicht is vaak de eigenheid van de schrijver, jong of oud. Zoals ik in de inleiding al schreef bestaat er in de poëzie niet zoiets als ‘goed’ of ‘fout’. De negen tips die ik hier boven heb gegeven zijn dan ook geen wetten voor het schrijven van een goed gedicht. Ik ben er alleen wel van overtuigd dat de tips ingrediënten kunnen zijn voor een mooi gedicht. Probeer het uit, oefen er eens wat mee en laat andere mensen je gedichten lezen. Ik hoop dat er heel veel mooie gedichten uitkomen.

(Henk Ubas. Een deel naar een tekst uit Poëzie-Leestafel)